Dagur leikskólans 6. febrúar

Í tilefni Dags leikskólans, þann 6 febrúar í fyrra skrifaði ég grein í Fréttablaðið, ég ákvað að setja hana hér inn (svona eins og hún leit út á lokasprettinum hjá mér í fyrra). Ég hef annars verið afar löt við bloggið lengi. Ekki að af nógu er að taka. Er reyndar búin að ákveða að skrifa um upplifun mína af myndinni um sólskinsdrenginn Kela. En hér er greinin sem bar það merkilega nafn Leika mér.

 

Leika mér 

Hvað varstu að gera í leikskólanum í dag? Þetta er spurning sem heyrist daglega á þúsundum heimila í landinu. Margir hafa líka fengið svarið hér að ofan, „leika mér“. Í dag, 6. febrúar, hefur Félag leikskólakennara ákveðið að tileinka börnum og málefnum þeirra. Dagurinn er hátíðisdagur okkar leikskólakennara vegna þess að við stofnuðum stéttar- og fagfélagið okkar fyrir tæpum 60 árum á þessum degi.

                                                                                                                                          

  (mfs) Leikurinn ávallt í fyrirrúmi

Sumt hefur breyst og annað ekki frá þeim tíma sem leikskólar voru fyrst starfræktir á Íslandi. Frá upphafi hefur áhersla á leik barna einkennt starfið. Leikurinn hefur verið bæði markmið og leið leikskólastarfsins. Meðal annars vegna vissu frumkvöðlanna um að börn hafi innri þörf fyrir að leika sér og að í gegn um leikinn þroskist þau. Við sem trúum á gildi leiksins lítum ekki á hann sem afþreyingu, heldur teljum við hann mikilvægt og mótandi afl í lífi okkar flestra. Í leikskólanum er leikumhverfi og efniviður skipulagður þannig að börn læra m.a. um jafn ólíka þætti og vináttu, samhug, menningu, samstarf, læsi, stærðfræði og náttúrufræði. Oftast er þetta allt samþætt í leik.

 

Ef litið er á sameiginlega þætti í daglegu starfi flestra leikskóla án tillits til stefnu eða strauma, má glögglega sjá þau námstækifæri sem í þeim felast. Einn þessara þátta er útiveran – aðalsmerki  flestra íslenskra leikskóla.

                                                                                                                                  

  mfs) Námstækifæri sem felast í útiveru  

Leikskólar leggja almennt mikla áherslu á útiveru. Bæði vegna þess að hún er hluti af menningu okkar, en ekki síst vegna þess að útivera gefur ótal tækifæri til að nema og þroskast. Má þar fyrst nefna aukið þol og liðleika; börn hlaupa, hjóla, hrópa, moka og róla. Þau læra að standa á öðrum fæti, hoppa í parís og fara í hópleiki. Þetta eru allt atriði sem hafa áhrif á úthald og leikni. Í útiveru æfa börn sig um leið í gildum lýðræðisins. Þau vinna saman að því að skapa eigin reglur og leiki og hjálpast að. Stundum þurfa börnin að hugga félaga sem hefur dottið á sprettinum, eða komast að samkomulagi um hver eigi að fá að hjóla næst á þríhjólinu.Þau leika það sem hæst stendur í lífi þeirra þá stundina, hvort sem það er leðurblökumaðurinn, gæludýrabúðin eða fjölskyldan. Í útiveru er kennd náttúrufræði; bent á ský og skýjafar, hegðun og áhrif vindsins skoðuð og hitastigið metið, kannað hvernig áhrif rigningin hefur á jarðveg og plöntur, hvernig sumt dregur í sig vatn á meðan annað hrindir því frá. Það er fylgst með hvernig sumarið kemur á eftir vorinu og hvernig líf túnfífilsins breytist frá því að vera lítill knúppur til þess að verða bifukolla. Þannig eru börn að læra að raða, flokka, að para saman, telja, setja í tímaröð og margt fleira.                                                                                                                                                   

   (mfs) Hin vísindalega aðferð

Námstækifærin í leikskólanum – til að læra um samvinnu, um samkennd, vináttu, menningu, stærðfræði, náttúrfræði, bernskulæsi – eru óteljandi á hverjum degi, líka í útiverunni. Það skiptir hins vegar máli að sá sem skipuleggur starfið kunni að leiða börnin að námstækifærunum, hann hafi þekkingu á hvað hann er að gera. Hjálpi börnunum að orða verkefnin, fái börnunum verkfæri til að spá fyrir um og setja fram eigin tilgátur og sannreyna þær. Hvers vegna myndast pollar á lóðinni? Hvert fara pollarnir? Hvað þarf margar fötur af sandi til að fylla stóra holu sem fimm krakkar hafa mokað? Hvað getur einn krakki rólað hátt? Uppeldisfræðileg skráning er meðal þeirra verkfæra sem leikskólakennarar nota til að gera námið í leikskólanum sýnilegt og áþreifanlegt. Hún getur falist í því að skrá tilgátur barnanna og í framhaldinu að ákveða næstu skref. Eða t.d. því að taka ljósmyndir af námsferlum barnanna. Með skráningum er foreldrum og samfélaginu öllu opnaður skjár inn í leikskólann og hugarheim barna.

                                          

    (mfs) Hvers vegna að verða leikskólakennari?

Fyrir rúmum aldarfjórðungi stóð ég frammi fyrir því að ákveða hvað ég vildi nema eftir stúdentspróf. Í boði voru fjölbreyttir möguleikar. Ég valdi að verða leikskólakennari vegna þess að í leikskólanum er hver dagur nýr dagur, með nýjum áskorunum. Þar sem ávallt eru ný og spennandi tækifæri til sköpunar, þróunar og náms. Ég hef alla tíð verið stolt af vali mínu. Stolt yfir að vera leikskólakennari.

 

Höfundur er leikskólakennari og lektor við Háskólann á Akureyri

 

Að vera með athyglisbrest er að vera víðhugull

Vinkona mín hélt erindi í haust á vegum menntavísindasviðs HÍ. Þar kynnti hún nýtt hugtak sem hún hefur hugsað mikið um.  Vinkona mín Arna Valsdóttir er myndlistarkona með víðan bakgrunn í listum, hún er líka kennari og móðir. Hún hefur mikið pælt í hvað felist í að vera skapandi að vera fær um skapandi hugsun. Í gærkvöldi vorum við að ræða þetta hugðarefni og ég spurði um fyrirlesturinn hennar í haust. Hún sagði mér að í anda þess að horfa á styrkleika okkar allra sé hugtakið ahyglisbrestur eitur í hennar beinum, með því er einblínt á neikvæðar hliðar einstaklingsins. Hún vill að við tölum um víðhygli, að viðkomandi hafi hæfileika til að tengja saman gríðarlega ólíkar hugmyndir, haft margt undir í einu. Við ræðum aldrei um að þá sem ekki búa yfir víðhygli sem þröngsýna, við segjum þá hafa góða einbeitingu. Ég er búin að hugsa heilmikið um þetta samtal okkar og ég held að ef okkur tekst að breyta því hvernig við horfum á athyglisbrest, ef okkur tekst að taka upp hugtak sem gefur til kynna jákvæðar afleiðingar að í stað þess að einblína á þær neikvæðu þá má vera að þau börn sem eru víðhugul mæti annarskonar viðmóti í skólum og samfélagi. Arna, takk fyrir þetta nýja hugtak.  

Piparkökuhúsin

 

Í dag hef ég átt notalega stund með börnunum í fjölskyldunni. Markmið dagsins var að hver systkinahópur átti að teikna piparkökuhús. hvert hús var mælt út og vinnuteikningar gerðar. Deigið flatt út og síðan bakað. Gerður systir gerðist meistari sykurbræðslunnar og festi öll húsin saman. Börnin tóku svo við og skreyttu af hjartans list. Það var gaman að sjá bræðurna þrjá koma sér saman um hvernig hús þeir vildu gera, og stóra frænda hjálpa þeim með vinnuteikninguna. Og þörf frænda míns í Þorlákshöfn fyrir symmetríu á húsi þeirra bræðra og hvernig þeir fengu smá hjálp frá pabba. Íris eina stelpan í hópnum gerði  kirkju og vildi hafa prest í predikunarstól innst í henni og Stefán gerði Þrúðvang, húsið sem við sjáum út um eldhúsgluggana. Sturlubarnið lallaði um og bablaði við frændur og Írisi.

 

Tækifæri og ógnanir kreppunnar

Undanfarið hef ég hitt leikskólakennara hér og þar. Það fyrsta sem ég geri er að spyrja frétta? Kreppan og áhrif hennar, bæði slæm og góð eru ávallt umræðuefni. Betra að ráða fólk, margir óska eftir að fara í fullt starf sem áður voru i hlutastarfi, fleira fagfólk. Áhyggjur af börnum og fjölskyldum þeirra eru fyrirferðamiklar. Hugleiðingar um hvað leikskólinn geti gert til að mæta því. Rætt um að ekki megi stoppa börnin í hugleiðingum sínum, en samtímis gæta þess að vera ekki að ræða um kreppuna á eigin forsendum nálægt þeim. Allt þetta sem við kunnum um að bregðast við áföllum og það sem við kunnum til að ástunda "alvöru" lýðræði í anda Deweys. Þar sem raunveruleikinn er viðfangsefni en á forsendum barnanna. Um þetta snýst stór hluti umræðunnar. Annað sem talað er um er hvernig rekstraraðilar leikskóla eru að skera niður, ýmsar óhefðbundnar leiðir farnar, spurning hvort að sumar þeirra standist lög og hvað þá kjarasamninga. Það virðist sem mikil sköpun sé þar á ferð. Minni sveitarfélög íhuga að leggja leikskólana undir grunnskólana, starfsmannafundir eru teknir af, endurmenntun skorin niður í lítið sem ekkert, sumstaðar eru laun yfirmanna lækkuð, afleysingar ekki keyptar inn fyrir fasta liði og svo framvegis. Starfsmenntaferðir, jólamatur og jólagjafir til starfsfólks eru slegnar af. Allstaðar leitað leiða til að draga úr kostnaði. Leikskólar eru stofnanir sem nutu ekki góðærisins en þeir eiga sannarlega að borga það.

Leikskólakennararnir sem ég hef talað við eru margir hugsi yfir ástandinu. Þeir velta fyrir sér hvernig best er að bregðast við. Við leikskólakennarar sem aðhyllumst starf í anda Reggio Emilia erum með skólaþróunardag í janúar. Þar er öllum kostnaði haldið í algjöru lágmarki samt velta einhverjir honum alvarlega fyrir sér. En nú reynir á að við höldum hópinn, að við deilum reynslu og ræðum faglegar forsendur starfsins. Að við styrkjum faglega innviði. Samtímis megum við ekki sofna á verðinum og láta með pennastrikum svipta okkur hlutum sem tók okkur áratugi að berjast fyrir.  

Nú ríður á sem aldrei fyrr að vera félagslega virkur, taka þátt í starfi t.d. stéttarfélaga af meiri afli en áður.

Karlinn undir klöppunum, situr á svörtuloftunum

Ég hef ekki bloggað að ráði undanfarið, engar sérstakar ástæður fyrir því. Það er ekki eins og málefni hafi skort. Samfélagsmál stór og smá. Frammistaða flokksins míns sem ég er ekkert sérlega sæl með hefði t.d. verið verðugt umfjöllunarefni. Flokks sem ég hef enn ekki yfirgefið, það er þessi genitíski kratismi í mér sem virðist þola mikið. Ég er þeirrar skoðunar að kosið verði fyrir lok kjörtímabils. Ég held að hjá því verði ekki komist. Ég var ein þeirra sem fannst að það ætti að gefa ríkisstjórninni svigrúm til starfa, hinsvegar er í mér beygur um hvernig hún hefur nýtt þetta svigrúm. Ég eins og 90% þjóðarinnar skil ekki hvað er verið að halda í kallinn á Svörtuloftum. Þennan sem situr undir klöppunum og klórar sér með löppunum. Hann er fyrir löngu búinn að bregðast trúnaði atvinnurekenda sinna, þjóðarinnar. Á öðrum vinnustöðum væri manninum sagt að taka sinn pynginn. Kannski er þetta framtaksleysi til að takast á við manninn á Svörtuloftum það sem vekur hjá manni ugg. Ef heil ríkisstjórn getur ekki losað sig við mann sem er löngu búinn að brjóta jafn illilega af sér í starfi og hann, hvers er hún þá umkomin? Þess vegna er klapparkarlinn í sjálfu sér ekki vandamálið, heldur er það hvernig málin snúast um hann, birtingarmynd vanmáttar ríkisstjórnarinnar. Því miður.

Annars hef ég verið að sinna fjölskyldunni, mínu Sturlubarni sem vill samt helst sjá afa sinn og mig í neyð.  Eftir miklar tilfæringar hér á heimilinu er það loks að komast í lag. Jerry karlinn Garcia kominn á sinn stað og Sturla fær að heilsa honum. Jerrý er allsber engill með hökutopp og bassa sem hangir hér í ganginum og Sturla minn átti og hékk í herberginu hans. Sturlubarnið hefur mikla ást á Jerrý og þarf að skoða hann nokkrum sinnum í hvert sinn hann kemur.

En Sturlubarnið er að taka mikil þroskastökk, gera sér betur grein fyrir sjálfum sér. Hefur ákveðnar skoðanir á ýmsu og kann að láta þær í ljós án orða. T.d. vill hann ekki að við borðum fyrir framan sjónvarpið, dregur okkur að borðstofuborðinu eða að stólum við eyjuna og bankar ákveðið. Mér finnst þetta reyndar fyrirmyndaviðhorf hjá honum og styð hann í þessu. Góð gildi þar, sem foreldrarnir hafa haldið að honum.

Að lokum þá er hún Guðrún Alda vinkona mín búin að opna heimasíðu fyrir leikskólann sem hún er að fara að opna eftir áramót, veit að hún var að auglýsa um helgina og ég er mjög spennt að sjá hverning henni gengur að ráða. Held að nú sé möguleiki til að byggja upp skemmtilega og fjölbreytta starfsmannahópa í leikskólum landsins.  

Á Eddunni - um endursköpun gilda

Í dag fór ég á Edduna já eða Grímuna, ég var á ráðstefnu leikskólakennara þar sem ég hlustaði á hvert erindið á fætur öðru, hlustaði á söngleik leikskólakennara sem útskrifuðust fyrir 31 ári (og þær sem sungu starfa allar að leikskólamálum), og salurinn fékk að syngja með. Og svo sungum við soldið meir. 

Erindin fjölluðu um starfið í leikskólunum, um hvernig leikskólakennarar geta nýtt sér örsögur (learning stories) úr starfinu til að læra um börnin, um félagslega færni þeirra og vellíðan í leikskólanum.  Um hvernig leikskólakennarar geta skoðað uppeldisfræðilegar skráningar (pedagogical documentation) með gleraugum valdeflingar (empowerment). Um tengsl valdeflingar og lýðræðis í starfinu meðal barnanna. Um hvernig leikskólakennarar nota samverustundir til að vinna með bókmenntir og dægurmenningu. Hvernig þeir leiða börn áfram í að kryfja hugtök, í dag fengum við greiningu barna í einum leikskóla á hugtakinu græðgi. Græðgi er að taka til sín meira en maður þarf af því að maður getur það. Svo hlustaði ég á erindi um nýjar hugmyndir um fagmennsku, sem byggja á því að velta hinum Weberska valdapíramída á hliðina, að taka upp samráð og lýðræðislegri stjórnarhætti (og vissulega líka aðstæðubundna stjórnum), stjórnarhætti sem leiða til valdeflingar þeirra sem í leikskólanum starfa.  Svo sungum við meira og knúsuðumst og föðmuðumst.

Ég sat þarna og hugsaði, þetta er okkar Edda, okkar Gríma, uppskeruhátíðin okkar. En vegna þess að við erum ekki leikarar eða fjölmiðlafólk þá birtust engar sjónvarpsvélar, birtust engar fréttatilkynningar (já þær voru sendar) aðsendar greinar í blöð áttu ekki upp á pallborð þeirra sem slíku ráða. Okkur var ekki skammtaður besti útsendingartími sjónvarpsins.  

Í samfélaginu í dag ræðum við um endursköpun gilda, að setja manneskjuna í forgang, að gefa börnum gaum. Nú er áherslan á hin mjúku gildi. En þessi áherslubreyting hefur enn ekki náð inn á sjálfhverfa fjölmiðla. Þegar ég kom heim lét ég þetta mat mitt í ljós við tvo reynda blaðamenn sem staddir voru þar. Þið hafið ekki unnið PR vinnuna ykkar, var svarið. Sem sagt sökin er okkar ekki fréttamatinu að kenna. 

PS. Þetta með PR var sagt í stríðnislegum tón (enda veit viðkomandi vel hvaða hnappa er hægt að ýta á til að fá viðbrögð) en ég held samt að baki liggi ákveðin þekking á viðteknum vinnubrögðum fjölmiðla. Vinnubrögðum sem einhvertíma voru kennd við kranafréttamennsku.  

Listuppeldi andsvar

Í dag fékk ég bréf frá finnskri vinkonu minni, listakonu sem hefur m.a. unnið að listnámi í leik og grunnskólum. Hún var að ræða þá erfiðu tíma sem hafa verið í finnskum skólum í haust, í kjölfar þeirra voðaatburða sem þar áttu sér stað. Hún segir andsvarið vera að finnska skólakerfið kallar eftir aukinni áherslu á listauppeldi í skólum. Til að bæta andrúmsloftið, til að létta álagi af börnum og ungmennum. Til að þau finni nýjar leiðir til að vinna með tilfinningar. Finnskir skólar hafa komið gríðarlega vel út úr alþjóðlegum prófum þar sem tiltekinn námsárangur er viðmiðið. En svo má velta fyrir sér því sem ekki raðast hátt á lista samanburðarglaðra stjórnvalda, líðan barna. Eitt af því sem við höfum getað stært okkur af er einmitt hvað börnunum líður yfirleitt vel í skólanum.  

Nú á tímum er listauppeldi inn í skólum þáttur sem við eigum að gefa gaum. Styrkja og styðja við.